Το «χαρακτηριστικό του ανθρώπου» που τον διαχωρίζει από τα ζώα είναι ότι ζει με ιδέες στο μυαλό του. Αυτές παίρνουν τη μορφή σχεδίων ή ονείρων για το μέλλον, μνήμης, σκέψης, γνώσης και πίστης. Τα ζώα αντίθετα χρησιμοποιούν διανοητικές αναπαραστάσεις για να κατανοήσουν τον κόσμο που τους περιβάλει. Τα ζώα απλά διαθέτουν στον εγκέφαλο τους ένα διανοητικό λεξικό, ενώ οι άνθρωποι διαθέτουν επί πλέον την ικανότητα να προβάλουν διανοητικά μια «ύπαρξη» έξω από την παρουσία τους, και να την συνδυάζουν με όλες τις άλλες υπάρξεις μεταξύ τους για να δημιουργήσουν «πιθανούς κόσμους». Αυτή η ικανότητα τους επιτρέπει να παράγουν σκέψεις έξω από το άμεσο περιβάλλον τους και να φανταστούν νέες καταστάσεις. Μέσα από αυτές τις διανοητικές αναπαραστάσεις οι άνθρωποι μπορούν να αναπτύξουν μακροπρόθεσμους στόχους, να επιλύσουν διανοητικά τα προβλήματα τους, να κατασκευάσουν αντικείμενα, να δημιουργούν έργα τέχνης.
Αυτή η διαδικασία κυρίως εκφράζεται μέσα από την αφήγηση. O άνθρωπος είναι το μοναδικό ον στο ζωικό βασίλειο που μπορεί να σκέφτεται ιστορίες και να τις διηγείται. Η αφήγηση θα μπορούσε να είναι τόσο παλιά όσο και η σκέψη και είναι φυσικό να περνά διάφορα στάδια. Όπως μπορούμε να πούμε ότι η αφήγηση συνδέεται άμεσα με την τέχνη σε όλες της τις μορφές.
Πολλές από τις επιστήμες έχουν αναλύσει ή και έχουν στηριχτεί στον λόγο και την αφήγηση. Η φιλοσοφία και η ψυχανάλυση παλαιότερα, αλλά και οι διασταυρωμένες και ελεγχόμενες διασυνδέσεις μέσω του υπολογιστή σήμερα, δίνουν μια νέα ώθηση στη μελέτη της αφήγησης προβάλλοντας ακριβώς την ιδιαίτερη σημασία που έχει στο σύνολο του πολιτισμού, σε βαθμό που θα μπορούσαμε να αντιστρέψουμε το γνωστό κινέζικο ρητό και να ομολογήσουμε ότι χίλιες λέξεις είναι καλύτερες από μια εικόνα.
Η ομάδα FournosLab ασχολείται με την αφήγηση σε όλες της τις μορφές και την αξιοποίηση της στις Τέχνες. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται κυρίως με την διαδραστική αφήγηση σε όλα τα επίπεδα όπως το τεχνολογικό, το αισθητικό ή το φιλοσοφικό. Στα πλαίσια της Δεύτερης Συνάντησης για την Αφήγηση, σε συνεργασία με το εργαστήριο Πολυμέσων Υπερμέσων και Βίντεο Τέχνης της ΑΣΚΤ παρουσιάζει στο Κέντρο για τον Ψηφιακό Πολιτισμό Φούρνος δείγματα των παραπάνω αναζητήσεων με την μορφή Εικαστικών, Διαδραστικών, Θεατρικών και Μουσικών έργων καθώς και επιστημονικών και φιλοσοφικών «αφηγήσεων».
ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ
Η ημέρα αυτή αφιερώνεται στις θεωρητικές προσεγγίσεις του φαινομένου της αφήγησης. Η οργανωτική ομάδα παρουσιάζει την πορεία και τα συμπεράσματα της και καλεί επιστήμονες από διαφορετικά πεδία να παρουσιάσουν τους προβληματισμούς τους.
Αφήγηση, ένα από τα βασικότερα εργαλεία για τον πολιτισμό και την τέχνη
Μάνθος Σαντοριναίος
Επίκουρος Καθηγητής Πολυμέσων-Υπερμέσων Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών
Υπάρχουν πολλά ερωτήματα που απασχολούν τους καλλιτέχνες των αρχών του 21ου αιώνα σε σχέση με τη δημιουργία του καλλιτεχνικού έργου τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς την αξιοποίηση των μέσων που χρησιμοποιούν. Ένα από τα βασικά θέματα που προσφέρεται για έρευνα και πειραματισμό αφορά στην αφήγηση και κυρίως την μεταφορά της λεκτικής αφήγησης σε άλλο μέσο και κυρίως στα σύγχρονα ψηφιακά μέσα.
Η αφήγηση, όπως αναφέρουμε στην αρχή του κειμένου, βρίσκεται στο κέντρο της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα «εργαλεία» της Τέχνης.
Η τεχνολογία δημιουργεί τις προϋποθέσεις για εξέλιξη της αφήγησης μέσω του έργου τέχνης προς τρεις κατευθύνσεις : την Υπερκειμενική αφήγηση, τη διαδραστική και την αυτοποιητική . Παράλληλα η φιλοσοφία ή νέες επιστήμες όπως η αφηγηματολογία, δίνουν νέες διεξόδους στην έρευνα για την βασική αυτή ιδιότητα του ανθρώπου και κατ’ επέκταση στο έργο τέχνης
Η οργάνωση αυτής της μικρής σειράς διαλέξεων έχει σαν στόχο να προκαλέσει σκέψεις συζητήσεις και πρακτική εμπειρία. Σίγουρα οι διαδικασίες αυτές δεν θα απαντήσουν πλήρως σε βασικά ερωτήματα, θα δώσουν όμως εναύσματα και λύσεις σε προβλήματα της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ενδεχομένως η πρακτική αυτή εμπειρία να δώσει νέο υλικό για περεταίρω θεωρητική ανάλυση.
Διαδραστική αφήγηση και καλλιτεχνική δημιουργία
Σταυρούλα Ζώη, Δρ. Πληροφορικής, Ε.Ε.Δ.Ι.Π. Εργαστηρίου Πολυμέσων-Υπερμέσων Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών
Η ψηφιακή τεχνολογία αποτελεί πρόκληση για τους σύγχρονους καλλιτέχνες που αντιμετωπίζουν την αφήγηση με πολλαπλά μέσα (κείμενα, εικόνες, ήχους, αντικείμενα), γιατί παρέχει μη γραμμικές, δυναμικές δομές έκφρασης, αλλά και υβριδικά σχήματα που επεκτείνουν το πραγματικό προς άπειρες διαστάσεις.
Οι πειραματισμοί των καλλιτεχνών με τα ψηφιακά μέσα είναι σχετικά πρόσφατοι και δεν έχουν αποδώσει μέχρι στιγμής αριστουργηματικά αποτελέσματα στην αφήγηση, όπως η λογοτεχνία ή ο κινηματογράφος.
Στην παρούσα ομιλία παρουσιάζονται τέτοιοι καλλιτεχνικοί πειραματισμοί και τίθεται ο προβληματισμός του κατά πόσο η ψηφιακή τεχνολογία απελευθερώνει την καλλιτεχνική σκέψη ή την εγκλωβίζει σ’ έναν μη διαχειρίσιμο κυκεώνα εξελίξεων και διαρκών αλλαγών.
Η αφήγηση του χώρου και του σώματος – Παραστατικές τέχνες και τεχνολογία
Εμμανουέλα Βογιατζάκη – Κρουκόβσκι. Σκηνογράφος/ Ενδυματολόγος/ Βίντεο καλλιτέχνης
Σχολή Καλών Τεχνών, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Το είδος της αφήγησης που αποκαλούμε «αληθινό», προέρχεται συνήθως από τις περιγραφές του αφηγητή που παρουσιάζουν γεγονότα ή καταστάσεις προερχόμενες από τον κόσμο στον οποίο ο ίδιος ανήκει ή θα ήθελε να ανήκει. Το κοινό, ακούγοντάς τον, φαντάζεται τα γεγονότα (τις καταστάσεις και τα συμβάντα) που οι προτάσεις του αναπαριστούν. Εάν ο αναγνώστης έχει διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης του αφηγηματικού κόσμου, μπορεί, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις περιγραφές των γεγονότων, να αξιολογήσει την αφήγηση ως αληθινή ή ως ψευδή ή ως φανταστική. Αν η αφήγηση αξιολογηθεί ως αληθινή, τότε τα γεγονότα που περιγράφηκαν θα μπορούσαν να αποθηκευτούν ως γνώση (Marie-Laure Ryan). Αν όμως η αφήγηση αξιολογηθεί ως ψευδής, τότε πιθανά είμαστε μάρτυρες ενός φανταστικού γεγονότος. Από τη στιγμή που το φανταστικό αυτό γεγονός αποκτά εικόνα, χρειάζεται τέχνη, ώστε να αποδοθεί με υλικά και να αποκτήσει για άλλη μία φορά μορφή αφηγηματικότητας.
Ο καλλιτέχνης και γενικότερα η τέχνη έχει βρει πολλούς τρόπους αφήγησης, διαφορετικούς από εκείνους του προφορικού λόγου. Ένας πίνακας ζωγραφικής, μια μελωδία στο πιάνο, μία εγκατάσταση, ένα σκηνικό, ένα ψηφιακό περιβάλλον ή ένας χώρος μικτής εικονικής πραγματικότητας αποκτούν αφηγηματικά στοιχεία, αφού ενεργοποιούν αυτό το ιδιαίτερο ανθρώπινο χαρακτηριστικό που λέγεται αίσθηση, μνήμη ή φαντασία. Αν δεχτούμε ότι η αφήγηση ζωντανεύει τις στατικές αναπαραστάσεις της τέχνης, τότε θα πρέπει να δούμε ότι τόσο οι αναπαραστατικές όσο και οι παραστατικές τέχνες, συχνά ενεργοποιούν μία ανάγκη αφηγηματικότητας, που δεν είναι πάντα απαραίτητο να μεταδοθεί με το λόγο.
Υπολογιστική Αφηγηματολογία
Ιωάννης Κόντος, Καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης του Πανεπιστημίου Αθηνών
Η Αφηγηματολογία περιλαμβάνει Θεωρία και Εφαρμογή. Η ανάπτυξη της Αφηγηματολογίας χρονολογείται από την συγγραφή της Ποιητικής του Αριστοτέλη τον 4ο αιώνα π.Χ. που προτείνει μια Θεωρία και την εφαρμόζει στην αρχαία τραγωδία. Η νεότερη πορεία της Αφηγηματολογίας αρχίζει με τον Propp στις αρχές του 20ου αιώνα που προτείνει μία δική του θεωρία και την εφαρμόζει στα Ρωσικά παραμύθια. Από τα τέλη του 20ου αιώνα με την εφαρμογή μεθόδων της Πληροφορικής και ειδικότερα της Τεχνητής Νοημοσύνης στην ανάλυση και σύνθεση αφηγήσεων δημιουργείται η νέα ειδικότητα η ονομαζόμενη «Υπολογιστική Αφηγηματολογία» (Computational Narratology). Η ομιλία μετά από μια σύντομη ιστορική αναφορά θα επικεντρωθεί στην αναφορά των νέων ιδεών και μεθόδων που συγκροτούν την σύγχρονη Υπολογιστική Αφηγηματολογία. Η αφήγηση ως βασικό συστατικό του πολιτισμού μας έχει καταλήξει από εργαλείο συνεργασίας των πρωτόγονων κοινωνικών ομάδων, με την χρήση της πληροφορικής, να ενσωματώνεται σε τεχνολογίες αιχμής που αφορούν την σύγχρονη τέχνη, επιστήμη, εκπαίδευση και διοίκηση που θα θιγούν στην ομιλία. Ειδικότερα θα θιγούν εν συντομία τρόποι με τους οποίους εφαρμόζεται η Υπολογιστική Αφηγηματολογία σε τομείς όπως: Ιστορία, Διήγημα, Μυθιστόρημα, Κινηματογράφος, Εκπαίδευση, Ιατρικό Ιστορικό, Παιχνίδια με Υπολογιστή, Υπολογιστική Εμψύχωση, Εικονική Πραγματικότητα, Διαδραστική Αφήγηση, και Διαδραστικό Θέατρο.
Το «Εγώ» ως το Κέντρο της Αφηγηματικής Βαρύτητας
Ελένη Μανωλακάκη, Λέκτορας, Φιλοσοφία της Γλώσσας, Τμήμα Μεθοδολογίας,
Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η αφήγηση εμφανίζεται στη σύγχρονη Φιλοσοφία ως μία συνθήκη ιδιάζουσας συγκρότησης του εγώ (D. Dennett). Σε αντίθεση με μια μακρά φιλοσοφική παράδοση που θα εξηγούσε την αφηγηματική παράθεση ως αποτέλεσμα μιας υποστασιακής νοητικής φύσης του εγώ, η εν λόγω προσέγγιση αντιτείνει ότι το εγώ δεν αποτελεί παρά ένα αφηρημένο σημείο που προσδιορίζεται από την ίδια την αφηγηματική παράθεση. Κάπως αντίστοιχα με το κέντρο βάρους ενός φυσικού σώματος, το εγώ αποτελεί το κέντρο της αφηγηματικής βαρύτητας. Καθώς η συγκεκριμένη προσέγγιση του εγώ προϋποθέτει την ερμηνευτική στάση για τη γλώσσα και το νου του υποκειμένου, θα αναπτυχθεί η συνθήκη της διάδρασης στην ερμηνεία της αφηγηματικής παράθεσης και στη συγκρότηση του εγώ.
Το FournosLab ασχολείται με την αφήγηση σε όλες της τις μορφές και την αξιοποίηση της στις Τέχνες. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται κυρίως με την διαδραστική αφήγηση σε όλα τα επίπεδα όπως το τεχνολογικό, το αισθητικό ή το φιλοσοφικό. Στα πλαίσια των Συναντήσεων για την Αφήγηση έχουν παρουσιαστεί στο Κέντρο Φούρνος δείγματα των παραπάνω αναζητήσεων με την μορφή Εικαστικών, Διαδραστικών, Θεατρικών και Μουσικών έργων καθώς και επιστημονικών και φιλοσοφικών «Αφηγήσεων».
